Hỏi: Việc đúc, vẽ, trưng bày và tôn kính các ảnh tượng Chúa Kitô, Đức Mẹ và các Thánh có phải là hình thức thờ ngẫu tượng (idolatry) như anh em Tin Lành thường chỉ trích Giáo Hội Công Giáo không ?
Trả lời:
Sở dĩ anh em Tin Lành (Protestants) nói chung thường chỉ trích Giáo Hội Công
Giáo về việc đúc, tạc, vẽ ảnh tượng Chúa ( Iconography) vì họ dựa vào những
điều răn trong Sách Đệ Nhị Luật qua đó Thiên Chúa cấm dân Do Thái “không
được tạc tượng, vẽ hình bất cứ vật gì ở trên trời… không được phủ phục trước
những thứ đó mà phụng thờ: vì Ta, Đức Chúa, Thiên Chúa của người là một vị thần
ghen tương…” ( Đnl 20: 4-5) Nhưng phải nói ngay là Giáo Hội Công Giáo đâu
có dạy tín hữu tôn thờ các ảnh tượng( iconolatry) mà chỉ tôn kính ( venerate,
honour) vì những lý do chính đáng sau đây:
Trước hết, với Thiên Chúa Cha, Người là Đấng vô hình, vô tượng, không ai đã
nhìn thấy Chúa bao giờ, nên không thể tạc vẽ được dung nhan của Người cách nào
được.
Đọc Kinh Thánh Cựu Ước, chúng ta chỉ thấy Thiên Chúa xuất hiện và nói với ông
Môsê một lần qua hình ảnh “Bụi gai bốc cháy” mà không bị thiêu
rụi.(x Xh 3:1-6). Đến thời Tân Ước, Thiên Chúa Cha đã cho nghe tiếng Ngài phán
ra từ trời cao trong dịp Chúa Giêsu từ sông Jordan bước ra sau khi nhận phép
rửa của Gioan: “Con là Con của Cha, ngày hôm nay Cha đã sinh ra Con.”(x.Lc
3:22).
Và một lần nữa, khi Chúa Giêsu dẫn ba Tông đồ Phêrô, Giacôbê và Gioan lên núi
Taborê, nơi đây bất ngờ Chúa Giêsu đã biến đổi dung mạo trước mắt các ông và bỗng
chốc có tiếng Chúa Cha từ trời phán ra: “Này là Con Ta yêu dấu, hãy vâng
nghe lời Người” (Mc 9:7).
Đó là tất cả hình ảnh và tiếng nói của Đức Chúa Cha trong Kinh Thánh Tân và Cựu
Ước.
Về Chúa Thánh Thần, thì Kinh Thánh chỉ cho ta thấy hai hình ảnh: một là hình
chim bồ câu đáp xuống ngự trên Chúa Giêsu sau khi Chúa chịu phép rửa tại sông
Gio-đan.(x.Mt 3:16). Và lần nữa trong dịp LễNgũ Tuần (Pentecost), Chúa Thánh
Thần đã lấy hình lưỡi lửa đậu xuống trên từng Tông Đồ đang tụ tập trong nhà
đóng kín cửa. (Cv 2:3)
Ngược lại với Chúa Giêsu thì khác. Người là Thiên Chúa thật cùng với Chúa Cha
và Chúa Thánh Thần. Nhưng khi nhập thể làm Con Người thật, Chúa Giêsu “đã
mặc lấy xác phàm” để trở nên giống con người về mọi phương diện
ngoại trừ tội lỗi.
Chính trong thân xác, hình hài và dung mạo Con Người của Chúa Giêsu mà Chúa
Cha, Đấng vô hình vô tượng, được nhìn thấy cách cụ thể hữu hình qua chính lời
Chúa Giêsu đã nói với Philiphê như sau: ” Ai thấy Thầy thì thấy Chúa
Cha Sao anh lại nói: xin tỏ cho chúng con thấy Chúa Cha?”(x. Ga
14: 9) .
Như vậy, Chúa Giêsu là Bí tích, là hiện thân hữu hình của Chúa Cha giữa các môn
đệ và những ai có diễm phúc đã được gặp và thấy Chúa Giêsu trong suốt ba năm
Người đi rao giảng Tin mừng Cứu Độ, chữa lành các bệnh nhân và làm nhiều phép
lạ như đã được ghi chép trong bốn Phúc Âm..
Đức Mẹ, Thánh Cả Giuse và các Thánh nam nữ đều là loài thụ tạo, tức là con
người nhưchúng ta nên các ngài phải có thân xác như mọi người trần thế.
Vì vậy, trước hết, việc đúc tượng và họa hình Chúa Giêsu Kitô là điều được
khuyến khích theo giáo lý của Giáo Hội: “Vì Ngôi Lời đã hoá thành nhục thể
khi mặc lấy nhân tính và có thân xác giới hạn rõ ràng, cho nên, khuôn mặt loài
người của Chúa có thể được vẽ ra theo trí năng con người có thể hình dung ra
được. Liên quan đến việc này, trong khoá họp thứ 6 của Công Đồng đại kết tại
Nicea năm 787, Giáo Hội đã nhìn nhận việc hoạ lại hình dung của Chúa Giêsu
trong các ảnh tượng thánh là điều chính đáng”. (x. SGLCG,số 476)
Từ đó, việc tạo chân dung và hình ảnh (Statues and Icons) của Chúa Giêsu, Đức
Mẹ và các Thánh để tôn kính trong Nhà Thờ, Nhà Nguyện hay ở tư gia là điều
chính đáng được phép làm trong Giáo Hội Công Giáo và Giáo Hội Chính Thống
(Orthodox) trừ anh em Tin Lành xưa nay vẫn chỉ trích việc này là thờ ngẫu tượng
= (idolatry), hoặc thờ ảnh tượng (Iconolatry).
Để trả lời cho vấn nạn trên và cũng để giúp quý tín hữu khắp nơi hiểu rõ lý do
vì sao Giáo Hội Công Giáo cho phép dùng ảnh tượng trong việc thờ phượng , tôi
xin được giải thích thêm chi tiết như sau:
Trước hết, chúng ta cần biết điều quan trọng này: đành rằng Thiên Chúa cấm dùng
bất cứ hình ảnh nào do bàn tay con người làm ra để mô phỏng hay tượng trưng
Thiên Chúa (x. Deut 4:15-18; SGLCG, số 2129). Nhưng mặt khác, Chúa cũng đã
truyền cho dân Do Thái phải khắc ghi các Điều Răn của Ngài vào đá tảng, phải
làm một Hòm Bia bằng gỗ bọc vàng ròng cả trong lẫn ngoài và đúc hai tượng thần
hộ giá đặt ở hai đầu của Hòm Bia mà bên trong có chứa đựng các Điều Răn của
Chúa như Giao Ước giữa Ngài và Dân Do Thái.(x. Xh 25: 10-22). Như thế Hòm Bia
tượng trưng cho sự hiện diện của Thiên Chúa giữa dân của Ngài. Điều này cho
thấy Thiên Chúa vẫn cho phép dùng những vật hay hình ảnh cụ thể như những biểu
tượng (symbols) để giúp con người hướng lòng lên tới Ngài là Đấng vô hình vô
tượng, vượt quá tầm hiểu biết và hình dung của tâm trí con người như Giáo Hội
đã dạy như sau:
“Ngay từ thời Cựu Ước, Thiên Chúa đã truyền hoặc cho phép làm ra những hình
ảnh như những biểu tượng dẫn đến ơn cứu độ nhờ Ngôi Lời Nhập thể: đó là con rắn
bằng đồng, Hòm Bia Giao Ước và các thiên thần sốt mến.( x. SGLCG, số 2130).
Chúng ta cần phân biệt sự khác nhau về ý nghĩa và mục đích của hai từ ngữ tôn
kính (veneration) và tôn thờ (adoration).
Tôn thờ là hành động thờ lạy và yêu mến cao nhất (latria) chỉ dành cho một mình
Thiên Chúa là Đấng Tạo Hóa toàn năng mà thôi. Đức Mẹ được tôn kính ở mức
Hyperdulia trong khi các Thánh nam nữ được tôn kính ở mức Dulia, tức là được
mến mộ chứ không được tôn thờ. Ảnh tượng chỉ giúp con người dễ nhận biết để
hướng tâm hồn lên tới Chúa, Đức Mẹ và các Thánh mà các ảnh tượng kia là biểu
tượng hay vật xúc tác thiêng liêng chứ không phải là hiện thân của Chúa, của
Đức Mẹ và các Thánh.
Như thế, ta phải tôn thờ một Thiên Chúa, tôn kính Đức Mẹ và các Thánh mà ta
không nhìn thấy bằng giác quan chứ không được thờ lạy hay tôn kính các ảnh
tượng kia như chính hiện thân của Chúa, Đức Mẹ và các Thánh.
Nói khác đi, chỉkhi nào tôn thờ, tôn các kính ảnh tượng như chính Thiên Chúa,
Đức Mẹ và các Thánh hiện diện trong các ảnh tượng đó thì đây mới là hình thức
thờ ngẫu tượng (idolatry) hay thờ ảnh tượng (iconolatry) tức là điều nghịch với
đức tin cần phải ngăn cấm.
Ngược lại, nếu chỉ dùng ảnh tượng như phương tiện hữu ích để nâng lòng lên tới
Thiên Chúa, Đức Mẹ và các Thánh mà ảnh tượng kia là trung gian tượng trưng thì
không có gì lỗi nghịch điều răn thứ nhất về đức thờ phượng. Ngay cả với Chúa
Kitô, dù Ngài có thân xác, hình hài như mọi người chúng ta, nhưng tượng Chúa
chiụ nạn trên thánh giá, hay hình ảnh Chúa Hài Nhi nằm trong máng cỏ, cũng chỉ
là những biểu tượng giúp ta nhớ đến Chúa Kitô đích thực đang ngự bên hữu Chúa
Cha ở trên trời, và hiện diện bí tích thực sự trong Phép Thánh Thể nơi trần
gian. Cho nên, ta phải tôn thờ với tất cả lòng kính yêu Chúa Kitô thực sự hiện
diện trong hình bánh và hình rượu mỗi khi Bí tích Thánh Thể được cử hành.
Ngoài Bí tích Thánh Thể, Chúa Kitô không hiện diện tương tự trong các ảnh tượng
khác của Chúa, như tượng Chúa chịu nạn, hình Bữa Tiệc Ly, Máng cỏ hay hình Chúa
tỏ lòng thương xót cho thánh nữ Faustina…
Cũng vậy đối với Đức Mẹ, và các Thánh nam nữ, hình ảnh của các ngài mà người ta
đúc nặn hay tô vẽ mỹ thuật đến đâu thì cũng chỉ là biểu tượng giúp đánh động
niềm tin và lòng yêu mến, tôn kính và biết ơn (esteem,veneration and gratitude)
của ta đối với Mẹ và các Thánh đang vui hưởng Thánh Nhan Chúa trên Thiên đàng,
chứ không hề hiện diện thực sự nơi các ảnh tượng đó, dù được làm bằng vàng,
bạc, gỗ quý hay đá kim cương, cẩm thạch và trưng bày ở bất cứ nơi linh thiêng
nào trên thế giới và trong Giáo Hội.
Tóm lại, ta không được phép coi các ảnh tượng như chính hiện thân của Chúa, Đức
Mẹ, và các Thánh, trừ Phép Thánh Thể. Các ảnh tượng chỉ là các phụ tích hay á
bí tích (sacramentals) nhắc nhở chúng ta nhớ đến để yêu mến tôn thờ Chúa và tôn
kính Đức Mẹ và các Thánh đang ở trên trời mà thôi. Dầu vậy, chúng ta cũng phải
dành cho các Á bí tích này một sự kính trọng đúng mức, vì Công Đồng chung thứ
VII, họp tại Nicêa năm 787 đã biện minh cho việc tôn kính các ảnh tượng thánh,
chống lại những người phá hủy ( iconoclasts) các tượng thánh như ảnh tượng Chúa
Kitô, ảnh tượng Đức Mẹ, các thiên thần và tất cả các vị thánh. Khi nhập thể,
Con Thiên Chúa đã khai mạc một chương trình mới, một kế hoạch mới về các ảnh
tượng.(x.Sđd,số 2131)
Mặt khác, tuy Giáo Hội cho phép đúc và vẽ chân dung Chúa Kitô, Đức Mẹ và các
Thánh, nhưng việc này phải được thực hiện sao cho phù hợp với đức tin, văn hoá
và phong hoá của các dân tộc. Nói rõ hơn, không thể vẽ chân dung, ảnh tượng
Chúa, Đức Mẹ và các Thánh một cách lãng mạn, thiếu nội dung đức tin và đường
nét trang trọng linh thiêng giúp đạt mục đích tôn kính trong phụng vụ và đời
sống tín hữu.
Thánh Gioan Damascene (675-749) đã nói như sau về nét đẹp thiêng liêng của các
ảnh tượng thánh: “Vẻ đẹp và mầu sắc các ảnh thánh kích thích việc cầu nguyện
của tôi. Đó là một lễ hội cho đôi mắt tôi, cũng như phong cảnh đồng quê kích
thích tâm hồn tôi ca tụng vinh quang của Thiên Chúa”. ( De imag. 1,27)
Ngày nay, các tín hữu thuộc nhiều sắc dân đều có khuynh hướng muốn hội nhập đức
tin vào văn hoá (inculturation of faith), nên đã vẽ ảnh tượng Chúa Giêsu, Đức
Mẹ và Thánh Giuse, vốn là người Do Thái, da trắng thành da đen, da đỏ, da ngăm
ngăm tùy theo sắc thái văn hóa và chủng tộc của người tín hữu.
Người Công giáo Việt Nam chúng ta cũng đã có tượng Đức Mẹ La Vang với y phục và
nét Việt Nam riêng biệt. Người Mễ Tây Cơ có Đức Mẹ Guadalupe, người Pháp có Đức
Mẹ Lộ Đức và Bồ Đào Nha có Đức Mẹ Fatima…Giáo Hội không ngăn cấm việc tạc
tượng với những sắc thái riêng biệt này. Nhưng chúng ta cũng không nên đặt nặng
vấn đề hội nhập đức tin vào văn hoá mà đưa vào nghệ thuật thánh những hình ảnh,
hay nét vẽ quá tự do khiến cho đức tin và lòng sùng mộ của người tín hữu bị
thương tổn, chia trí khi ngắm nhìn các ảnh tượng phóng khoáng đó. Thí dụ, về
các Thánh tử đạo Việt Nam thì không thể vẽ thiếu nét lịch sử về y phục và sắc
thái địa phương, khiến cho tín hữu con cháu ngày nay và mai sau có thể hiểu sai
về nguồn gốc và đặc tính riêng của mỗi vị khi nhìn vào chân dung hay hình vẽ
các ngài.
Tóm lại, việc sử dụng ảnh tượng trong Giáo hội Công Giáo không phải là hình
thức tôn thờ ngẫu tượng (idolatry) hay thờ ảnh tượng (iconolatry) như dân ngoại
(pagans) tôn thờ các thần (idols) được đúc nặn và trưng bày trong các đền thờ
của họ.
Để phân biệt điều này, chúng ta cần tránh những hành động có tính chất mê tín
như sờ mó vào các ảnh tượng Chúa Giêsu, Đức Mẹ và các Thánh rồi làm dấu thánh
giá trên mình, hay lấy khăn tay lau các ảnh tượng kia để đem vể nhà ấp ủ, tương
tự như dân ngoại tỏ lòng cung kính các tượng thần của họ.
Là tín hữu Chúa Kitô trong Giáo Hội Công Giáo, chúng ta phải bày tỏ lòng tôn
kính các Ảnh tượng của Chúa Giêsu, Đức Mẹ, Thánh Cả Giuse và các Thánh nam nữ
cách xứng hợp bằng hành động cúi đầu hay hôn kính Thánh Giá, và các ảnh tượng
thánh trưng bày ở tư gia hay ở nhà thờ, nhà nguyện. Nhưng phải bái quỳ (
genuflect) trước Nhà Tạm ( Tabernacle) để tỏ lòng tôn thờ Chúa Kitô đang hiện
diện thực sự trong phép Thánh Thể giữa trần gian.
LM Phanxicô Xaviê Ngô Tôn Huấn
nguồn: conggiao.info
